İbraname Nedir? İşçilerin Hakları ve Bilmesi Gerekenler

1. İbraname Nedir?

İbraname, iş ilişkisinin sona ermesi nedeniyle işçi ile işveren arasında imzalanan ve tarafların iş ilişkisinden kaynaklanan sorumluluğunu ortadan kaldıran bir belgedir. İbranameye ilişkin hükümler doğrudan İş Kanununda düzenlenmemiş olup, Türk Borçlar Kanununun 420. maddesinde öngörülmüştür.

2. İbraname Geçerlilik Şartları

Türk Borçlar Kanunu;

“MADDE 420- Hizmet sözleşmelerine sadece işçi aleyhine konulan ceza koşulu geçersizdir.
İşçinin işverenden alacağına ilişkin ibra sözleşmesinin yazılı olması, ibra tarihi itibarıyla sözleşmenin sona ermesinden başlayarak en az bir aylık sürenin geçmiş bulunması, ibra konusu alacağın türünün ve miktarının açıkça belirtilmesi, ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması şarttır. Bu unsurları taşımayan ibra sözleşmeleri veya ibraname kesin olarak hükümsüzdür.
Hakkın gerçek tutarda ödendiğini ihtiva etmeyen ibra sözleşmeleri veya ibra beyanını muhtevi diğer ödeme belgeleri, içerdikleri miktarla sınırlı olarak makbuz hükmündedir. Bu hâlde dahi, ödemelerin banka aracılığıyla yapılmış olması zorunludur.
İkinci ve üçüncü fıkra hükümleri, destekten yoksun kalanlar ile işçinin diğer yakınlarının isteyebilecekleri dâhil, hizmet sözleşmesinden doğan bütün tazminat alacaklarına da uygulanır.”

Madde hükmü uyarınca işçinin imzaladığı ibranamenin geçerli olabilmesi için;

• İbranamenin yazılı olması,
• İş akdinin feshi tarihinden en az 1 ay sonra düzenlenmiş olması,
• İbranameye konu işçilik alacaklarının tür ve miktar itibariyle sözleşmede açıkça yazılmış olması,
• İbraya konu tutarın gerçek alacak miktarına göre az olmaması,
• İbraya konu alacakların banka kanalıyla işçiye ödenmiş olması,

gerekmektedir.

Yukarıdaki şartlardan herhangi birini taşımayan ibranameler, kesin olarak hükümsüzdür. Geçersiz bir ibraname işvereni sorumluluktan kurtarmayacağından işçi, işçilik alacaklarının tahsili için dava açabilir.

3. İşçilerin İbraname İmzalamadan Önce Dikkat Etmesi Gerekenler

Uygulamada iş akdi sona erdiğinde işverenin işçiye ibraname imzalattığı durumlara sıklıkla rastlanmaktadır. Ancak yukarıda belirtildiği gibi imzalatılan her ibraname geçerli değildir ve işçinin haklarını ortadan kaldırmaz. İşçilerin ibranameyi imzalamadan önce;

• İbraya konu alacak miktarının tamamını işverenden aldığınızdan emin olun,
• Ödeme almadıysanız ibranameyi ödeme yapıldıktan sonra imzalayın,
• İbranamenin imzalanmasından sonra alacağınızın ödeneceği vaat ediliyor ise, alanında uzman bir avukattan hak kaybına uğramamak için hukuki destek alın.

⚠️ İbraname imzalamak, işçinin tüm haklarından feragat ettiği anlamına gelmez.

4. İşçi İbraname İmzaladıysa Hak Talep Edemez mi?

Hayır, ibraname imzalamak her durumda işçinin tüm haklarını kaybettiği anlamına gelmez. İbraname geçerlilik şartlarını taşımıyor veya iptal edilebiliyor ise, işçi ibranameye konu alacaklarını yine de işverenden talep edebilir.

İbraname geçerli olsa dahi, işçinin alacağı ibranamede yazılı tutardan veya türden fazla olabilir. Bu durumda da işçi bu alacakları için işvereni ibra etmiş olmayacağından hak talep edebilir.

İbranameler içerik itibariyle şartlara uygun düzenlenmiş olabilir, ancak fesih tarihinden itibaren henüz 1 ay geçmeden imzalanmış olabilir. Bu durum ibranameyi geçersiz kılacağından işçi yine hak kaybına uğramış olmayacaktır.

5. İbranameye İtiraz Edilebilir mi?

İşçi, ibranamenin geçersiz olduğu veya irade sakatlığı nedeniyle iptal edilmesi gerektiğinden bahisle yasal yollara başvurabilir.

👉 İbraname yukarıda belirtilen geçerlilik şartlarından birini taşımıyor ise,

👉İşçi ibranameyi yanılma, aldatma veya korkutma irade sakatlığı hallerinden biri sebebiyle imzalamış ise,

ibraya konu işçilik alacaklarının tahsili için arabuluculuk yoluna başvurabilir, anlaşma sağlanmaz ise akabinde İş Mahkemesinde dava açabilir.

6. İbranamenin Geçersiz Kabul Edildiği Bazı Örnekler

İşçinin imzaladığı ibranameler, Yargıtay tarafından sıklıkla geçersiz sayılmaktadır.

⚖️Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2015/11742 E., 2018/5900 sayılı kararı;

“…Mahkemece dosyaya sunulan ibranameye dayanılarak fazla mesai alacağı, ulusal bayram ve genel tatil ücretinin reddine karar verilmiştir. 6098 Sayılı TBK’nun ibranameye ilişkin 420/2 fıkrasında;”İşçinin işverenden alacağına ilişkin ibra sözleşmesinin yazılı olması, ibra tarihi itibarıyla sözleşmenin sona ermesinden başlayarak en az bir aylık sürenin geçmiş bulunması, ibra konusu alacağın türünün ve miktarının açıkça belirtilmesi, ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması şarttır. Bu unsurları taşımayan ibra sözleşmeleri veya ibraname kesin olarak hükümsüzdür” şeklinde düzenleme mevcuttur. Bu düzenleme karşısında “yapmadım” şeklinde hukuki fiiller ibraname konusu yapılamaz. Bu yönden ibra geçersizdir.Fazla mesai alacağı, ulusal bayram ve genel tatil ücret alacağının bu nedenle reddi hatalıdır…”

⚖️Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2015/3254 E., 2019/399 sayılı kararı;

“…İbra sözleşmesi yapılırken taraflardan birinin esaslı hataya düşmesi, diğer tarafın veya üçüncü şahsın hile ya da korkutmasıyla karşılaşması halinde ibra iradesinden söz edilemez.
Bununla birlikte iş ilişkisi devam ederken alınan ibraname de geçersizdir. Zira işçi bu dönemde tamamen işverene bağımlı durumdadır ve iş güvencesi hükümlerine rağmen iş ilişkisinin devamını sağlamak veya bir kısım işçilik alacaklarına bir an önce kavuşabilmek için iradesi dışında ibra sözleşmesi imzalamaya yönelmiş sayılmalıdır. Ayrıca ibranamenin tarih içermemesi ya da içeriğinden de fesih tarihinden sonra düzenlendiğinin açıkça anlaşılamaması durumunda ibranameye değer verilemez.
İbra sözleşmesi, varlığı tartışmasız olan bir borcun sona erdirilmesine dair bir yol olmakla, varlığı şüpheli ya da tartışmalı olan borçların ibra yoluyla sona ermesi mümkün değildir. Bu nedenle işçinin hak kazanmadığı ileri sürülen bir borcun ibraya konu olması düşünülemez. Savunma ve işverenin diğer kayıtları ile çelişen ibra sözleşmelerinin geçersiz olduğu kabul edilmelidir.
Miktar içeren ibra sözleşmelerinde, alacağın tamamen ödenmiş olması durumunda borç ifa yoluyla sona ermiş olur. Buna karşın kısmi ödeme hâllerinde, ibraya değer verilmemekte ve yapılan ödemenin makbuz hükmünde olduğu kabul edilmektedir. Buna karşılık miktar içermeyen ibra sözleşmelerinde ise, geçerlilik sorunu titizlikle ele alınmalıdır. İrade fesadı denetimi yapılmalı ve somut olayın özelliklerine göre ibranamenin geçerliliği konusunda çözümler aranmalıdır. Fesihten sonra düzenlenen ve alacak kalemlerinin tek tek sayıldığı ibranamede, irade fesadına ilişkin hâller ileri sürülüp kanıtlanmadığı sürece ibra iradesi geçerli sayılmalıdır…”

⚖️Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2023/17841 E., 2024/1483 sayılı kararı;

“…İlk Derece Mahkemesi tarafından dosyada bulunmadığı gerekçesiyle değerlendirilemediği belirtilen ibraname dosyada mevcut olup söz konusu ibraname incelendiğinde; 31.10.2013 tarihli olduğu, davacı işçinin imzasını taşıdığı, ibranamenin hem kıdem ve ihbar tazminatlarına ait bölümlerinde 1.493,00 USD ve 3.417,00 USD olmak üzere toplam 4.910,00 USD miktarın yazılı olduğu, hem de el yazısıyla “okudum bütün alacaklarımı aldım….ibra ederim 4.910 Dolar aldım” açıklamasının bulunduğu görülmektedir. Bu ibraname davacı asıla gösterilerek, belgede yazılı tutarın kendisine ödenip ödenmediği, yazı ve imzanın kendisine ait olup olmadığı sorulmalı sonucuna göre bir değerlendirme yapılmalıdır…”

⚖️Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2022/15861 E., 2022/16368 sayılı kararı;

“… Davalı vekilince dosyaya 13.09.2003-28.12.2004, 27.04.2005-12.01.2009, 10.11.2009-02…..2010 tarihleri arasındaki dönemler için yabancı dilde hazırlanmış ödeme belgeleri ve 10.11.2009-02…..2010 tarihleri arasındaki dönem için ibraname sunulmuştur. Gerek İlk Derece Mahkemesi gerekse Bölge Adliye Mahkemesince bu belgelere yabancı dilde hazırlandıklarından davacı işçi tarafından içeriğinin anlaşılmasının mümkün olmadığı gerekçesiyle değer verilmemiştir. Kararın İlgili hukuk bölümünün (8) ve (9) numaralı paragraflarında yer verilen yargı kararları da dikkate alındığında davacı asıl isticvap olunmaksızın sonuca gidilmesi hatalı bulunmuştur. Açıklanan sebeple yargılama aşamasında sunulan bu belgelerle ilgili olarak davacı asıl, 6100 sayılı Kanun’un 169 ve devamı maddeleri uyarınca isticvap olunmalı, varılacak sonuca göre zamanaşımı gerekirse yeniden değerlendirilmeli ve bundan sonra tüm dosya kapsamına göre bir karar verilmelidir…”

Sıkça Sorulan Sorular

İbranameyi imzalamak zorunlu mudur?

Hayır, ibranamenin işçinin özgür iradesi doğrultusunda imzalanması gerekmektedir. Nitekim bu sözleşme, işçinin işvereni ödediği miktar için ibra ettiğini gösterir bir belgedir.

İbraname imzalarsam tüm haklarımdan vazgeçmiş olur muyum?

Hayır, işçinin ibranameyi imzalaması tüm haklarından feragat ettiği anlamı taşımaz. Somut olaya göre işçinin sahip olduğu hak belirlenirken ibranamenin kapsamı ve geçerliliği değerlendirilmelidir.

İbranamenin geçerli olması için hangi şartlar gerekir?

İbranamenin geçerli olması için gerekli şartlar şunlardır:

1. Yazılı olması,
2. Fesih tarihinden en az 1 ay sonra akdedilmiş olması,
3. İbraya konu alacak tür ve miktarının açıkça yazılmış olması,
4. İşçinin gerçek alacak tutarı ile ibraya konu tutarın uyuşması,
5. İbraya konu alacakların banka kanalıyla ödenmesi.

İşveren ödeme yapmadan ibraname imzalatabilir mi?

Hayır, ibranamenin geçerlilik şartlarından birisi, imzalandığı tarihte ibraya konu alacakların banka kanalıyla işçiye ödenmiş olmasıdır. Dolayısıyla ödeme almadan işçinin ibranameyi imzalamaması gerekir.

İbranameyi baskı altında imzalarsam ne olur?

İşçinin ibranameyi baskı altında imzalaması, sözleşmenin iptali için haklı neden oluşturmaktadır. Nitekim işçinin iradesi korkutulduğu için sakatlanmıştır ve ileride ibranamenin bu nedenle geçerli olmadığından bahisle hak talep edebilir.

İbraname imzaladıktan sonra dava açabilir miyim?

Kural olarak ibranamenin varlığı, işverenin sorumluluğunu ibraya konu alacak kalemleri yönünden ortadan kaldırmaktadır. Ancak ibranameye konu edilmeyen alacak kalemleri için işverene karşı dava açılabileceği gibi, ibranamenin geçersiz olması durumunda da işçi hak talep edebilir.

İbraname hangi alacakları kapsar?

İbranameye konu alacaklar işçi-işveren arasındaki iş ilişkisinden doğar. Örneğin; ücret alacağı, fazla mesai ücreti, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, yıllık izin ücreti alacağı ibranameye konu edilen alacak kalemlerindendir.

İbranameyi imzaladıktan sonra vazgeçebilir miyim?

İşçinin ibranameyi imzaladıktan sonra vazgeçmesi kural olarak mümkün değildir. Ancak yukarıda belirtilen geçersizlik sebebi veya irade sakatlığı hallerinin mevcut olduğu durumlarda işçinin ibranameye konu alacaklar için hak talep edebilmesi mümkündür. Bunun dışında ibranameden vazgeçme, ancak işçi ve işverenin ortak iradesi ile mümkün olabilir.

Yargıtay ibraname konusunda nasıl kararlar veriyor?

Yargıtay, işçilerin imzaladığı ibranameleri geçerlilik şartları yönünden sıkı değerlendirmeye tabi tutmaktadır. Tabii işçinin ibranamenin geçersizliğine veya irade sakatlığı ile malul olduğuna ilişkin davada delil sunabilmesi önemlidir. Bunun için işçilerin hak kaybına uğramamak adına iş hukuku alanında uzman bir avukattan destek alması önerilir.

İbraname geçersiz olursa yapılan ödeme ne olur?

İbranamenin geçersiz olması durumunda ibraname uyarınca yapılan ödeme, işçinin alacağından mahsup edilmektedir.

İbraname hakkında detaylı bilgi edinmek ve hukuki destek almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.

ESKİŞEHİR AVUKAT CANSU ÖNÇLER UYANIK