İnsan Hakları Tazminat Komisyonu
Tazminat Komisyonu, ülkemizde özellikle son dönemde uzun yargılama şikayetine yönelik başvuruların artmasından ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin, Türkiye’de yeterli ve uygun tazmin sunan etkili bir iç hukuk yolunun ihdas edilmesi gerekliliğine vurgu yapmasından sonra yürütülen çalışmalar sonucunda kurulmuştur.
Tazminat Komisyonunun Görev Alanı
6384 sayılı Tazminat Komisyonunun Görevleri ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Kanunun ilk yürürlüğe girdiği 19.01.2013 tarihinde Tazminat Komisyonun görev alanı;
- Ceza hukuku kapsamındaki soruşturma ve kovuşturmalar ile özel hukuk ve idare hukuku kapsamındaki yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı,
- Mahkeme kararlarının geç veya eksik icra edildiği ya da hiç icra edilmediği,
iddiasıyla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılmış başvuruları kapsamakta idi.
02.03.2024 tarihli ve 7499 sayılı Kanunun 24. maddesiyle 6384 sayılı Kanunun 2. maddesine eklenen 3. fıkra ile Tazminat Komisyonu görev alanının;
- Ceza hukuku kapsamındaki soruşturma ve kovuşturmalar ile özel hukuk ve idare hukuku kapsamındaki yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı iddiasıyla manevi tazminat,
- 04.12.2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun md. 142/2 fıkrası uyarınca koruma tedbirleri nedeniyle oluşan maddi ve manevi her türlü zararın tazmini,
istemiyle Komisyona yapılan müracaatları da kapsayacağı öngörülmüştür.
Derdest Başvurular Hakkında Tazminat Komisyonu Başvuru Şartı
Anayasa Mahkemesine yargılamaların makul sürede sonuçlandırılamaması iddiasıyla yapılan bireysel başvuruların fazla olması ve diğer ihlal alanlarına ilişkin mevcut başvuruların da yoğunluğu nedeniyle, 31.07.2018 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren 7145 sayılı Yasanın 20. maddesi ile 6384 sayılı Kanuna eklenen Geçici Madde 2 ile; Kanunun (6384 sayılı) 2/1 fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamında olup, (makul sürede yargılanma hakkı şikayetleri ile mahkeme kararlarının geç icrası/ eksik icrası veya hiç icra edilmemesi şikayetleri) münhasıran, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla, AYM’de derdest olan bireysel başvuruların da Komisyon tarafından incelenmesi kararlaştırılmıştır.
28.03.2023 tarihli ve 7445 sayılı Kanun’un 40. maddesi ile yapılan değişiklik ile, 09.03.2023 tarihi (bu tarih dahil) itibarıyla derdest olan, yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı iddialarıyla yapılan başvurulara ilişkin olarak önce Tazminat Komisyonuna başvuru yolunun tüketilmesi gerektiğinden bahisle kabul edilemezlik kararı verileceği öngörülmüştür.
6384 sayılı Kanunun geçici 2 ve 3. maddesi gereğince;
- Anayasa Mahkemesine mahkeme kararının gereği gibi icra edilmediği iddiasıyla bireysel başvuruda bulunmuş olup da, Tazminat Komisyonu başvuru yolunun tüketilmediği gerekçesi ile kabul edilemezlik kararı verilenler, kararının tebliğinden itibaren 3 ay içinde İnsan Hakları Tazminat Komisyonu’na başvuruda bulunabilir.
- Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasıyla yapılan;
- 12.03.2024 tarihi itibarıyla Anayasa Mahkemesinde inceleme süreci devam eden bireysel başvurular,
- Anayasa Mahkemesinin incelemenin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmediği gerekçesiyle düşme kararı verdiği bireysel başvurular,
- Anayasa Mahkemesinin incelemenin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmediği gerekçesiyle verdiği düşme kararı üzerine veya 10.10.2023 tarihinden itibaren doğrudan İnsan Hakları Avrupa Mahkemesine yapılan başvurular,
hakkında bu Mahkemelerin verdiği Tazminat Komisyonu başvuru yolunun tüketilmediği gerekçesi ile verilen kabul edilemezlik kararının tebliğinden itibaren 3 ay içerisinde İnsan Hakları Tazminat Komisyonu başvurusu yapılabilir.
Tazminat Komisyonuna Başvuru
Yukarıda belirtildiği üzere, makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği veya mahkeme kararının hiç/gereği gibi icra edilmediği iddiasıyla AİHM’e yapılan başvurular hakkında verilen ret kararı üzerine veya makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasıyla manevi tazminat istemi ile koruma tedbiri nedeniyle tazminat istemleri için İnsan Hakları Tazminat Komisyonu başvurusu yapılabilir.
İnsan Hakları Tazminat Komisyonu başvurusu, Anayasa Mahkemesi ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne sayılan nedenlerle yapılacak başvurular bakımından ön şarttır. Dolayısıyla Tazminat Komisyonu başvuru şartı yerine getirilmeden Anayasa Mahkemesi veya İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne yapılan başvurular usulden reddedilecektir.
Tazminat Komisyonu Başvuru Süresi
- İnsan Hakları Avrupa Mahkemesine yapılan başvurularda;
- 6 Aylık Süre: 19.02.2013 veya 16.03.2014 ve 09.03.2016 tarihinden itibaren işlemeye başlayan süredir.
- 1 Aylık Süre: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince, iç hukuk yollarının tüketilmemiş olması gerekçesine dayanan kabul edilemezlik kararının tarafa tebliğinden itibaren işlemeye başlayan süredir.
- 3 Aylık Süre: 10.10.2023 tarihinden itibaren doğrudan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvurular hakkında verilen münhasıran iç hukuk yollarının tüketilmemiş olması gerekçesine dayanan kabul edilemezlik kararının tebliğinden itibaren işlemeye başlayan süredir.
- Anayasa Mahkemesine yapılan başvurularda;
- 3 Aylık Süre: 31.07.2018 tarihinden sonra, Anayasa Mahkemesince, başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle verilecek kabul edilemezlik kararının tebliğinden itibaren işlemeye başlayan süredir.
- Doğrudan İnsan Hakları Tazminat Komisyonuna yapılacak başvurularda;
- 1 Aylık Süre: Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasıyla manevi tazminat istemlerinde soruşturma, kovuşturma veya yargılama sürecinde ya da en geç bunların kesin bir kararla sonuçlandığının öğrenilmesinden itibaren başlayan süredir.
- 3 Ay ve her halde 1 Yıllık Süre: CMK md. 141 uyarınca koruma tedbiri nedeniyle yapılacak maddi manevi tazminat istemlerimde karar veya hükümlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren başlayan 3 ay ve her halde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen 1 yıllık süredir.
Başvuru Şekli
- İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinden dönen başvuru hakkında;
- Komisyona müracaat, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvuru tarihini ve numarasını gösteren resmi kayıt kabul mektubu, başvuru formu ve diğer ilgili bilgi ve belgelerle birlikte, müracaat edenin kimlik bilgilerini içeren imzalı bir dilekçeyle yapılır.
- Anayasa Mahkemesinden dönen başvuru hakkında;
- Komisyona müracaat, müracaat edenin kimlik bilgileri ile Anayasa Mahkemesine başvuru tarihi ve numarasını içeren imzalı bir dilekçeyle yapılır. Dilekçeye, Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvuruya ilişkin form, kabul edilemezlik kararı ve bu kararın tebliğine dair belge ile ihlal iddiasına ilişkin diğer bilgi ve belgeler eklenir.
- Doğrudan Tazminat Komisyonuna yapılacak başvurularda;
- Müracaatta bulunan kişinin dilekçesinde, açık kimlik ve adresini, zarara uğradığı işlemi, zararın nitelik ve niceliğini belirtmesi ve bunların belgelerini dilekçesine eklemesi gereklidir. Komisyon, dilekçedeki bilgi ve belgelerin yetersizliği durumunda eksikliğin bir ay içinde giderilmesini, aksi hâlde istemin reddedileceğini ilgiliye bildirir. Dilekçedeki eksikliğin süresinde tamamlanmaması halinde müracaat, Komisyonca reddedilir.
Yukarıda hükümler doğrultusunda yapılacak müracaatların elektronik ortamda veya Cumhuriyet başsavcılıkları aracılığıyla da yapılması mümkündür. Cumhuriyet başsavcılığı, müracaat evrakını derhal Komisyona gönderir. Bu durumda Cumhuriyet başsavcılığına yapılan müracaat tarihi esas alınır.
Tazminat Komisyonuna Yapılan Başvuru Neden Reddedilir?
Tazminat Komisyonu yapacağı inceleme neticesinde;
- Müracaat konusu başvurunun, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince öngörülen iç hukuk yollarının tüketilmesi koşulu dışındaki diğer kabul edilebilirlik şartlarını taşımadığını,
- Komisyona süresinde müracaat edilmediğini,
- Müracaat edenin hukuki menfaati olmadığını,
- Müracaatın Komisyonun görevi kapsamına girmediğini,
tespit ederse müracaatı reddeder.
Tazminat Komisyonu Kararına İtiraz
İnsan Hakları Tazminat Komisyonu kararlarına karşı, kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde Tazminat Komisyonu aracılığıyla Ankara Bölge İdare Mahkemesine itiraz edilebilir.
İtiraz dilekçesi müracaata ilişkin diğer tüm belgelerle birlikte derhal itiraz merciine gönderilir. Bu itiraz öncelikli işlerden sayılarak Ankara Bölge İdare Mahkemesi tarafından 3 ay içinde karara bağlanır.
Mahkeme tarafından Komisyon kararı yerinde görülmezse işin esası hakkında karar verilir. İtiraz üzerine verilen kararlar kesindir.
Tazminat Komisyonu Kararına Karşı Bireysel Başvuru
Yukarıda belirtildiği üzere Tazminat Komisyonu kararlarına karşı Ankara Bölge İdare Mahkemesine itiraz yolu açıktır. Ancak Ankara Bölge İdare Mahkemesinin itirazla önüne gelen başvuru hakkında verdiği karar kesin nitelikte olduğundan, bu kararın tebliği tarihinden itibaren 30 gün içerisinde Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapılabilir.
ESKİŞEHİR AVUKAT CANSU ÖNÇLER UYANIK
