Soybağının reddi, aile hukukunu ilgilendiren, erkek ile çocuk arasındaki baba-evlat ilişkisinin ortadan kaldırılması için başvurulan hukuki bir yoldur.
Soybağının Kurulması
Ana ile çocuk arasındaki soybağı doğumla kurulmakta ve soybağının reddi mümkün olmamaktadır. Ancak baba ile çocuk arasındaki soybağı, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu 285 vd. hükümlerine göre ana ile evlilik, tanıma veya hakim hükmüyle, ayrıca evlat edinme yoluyla da kurulabilmektedir.
Babalık karinesi
Türk Medeni Kanunu;
“Madde 285 – Evlilik devam ederken veya evliliğin sona ermesinden başlayarak üçyüz gün içinde doğan çocuğun babası kocadır.
Bu süre geçtikten sonra doğan çocuğun kocaya bağlanması, ananın evlilik sırasında gebe kaldığının ispatıyla mümkündür.
Kocanın gaipliğine karar verilmesi hâlinde üçyüz günlük süre, ölüm tehlikesi veya son haber tarihinden işlemeye başlar.”
hükmünde belirtildiği üzere çocuk ile evli erkek arasındaki soybağı, ana ile evlilikten dolayı doğumla kurulmaktadır. Ayrıca evlilik dışında doğan çocuğun, ana ve babasının birbiriyle evlenmesi halinde babası kendiliğinden koca olur ve çocuk evlilik içinde doğan çocuklara ilişkin hükümlere tâbi olur.
Eşler arasındaki evlilik sona ermiş olsa dahi, evliliğin sonra erdiği tarihten itibaren 300 gün (iddet müddeti) içerisinde doğan çocuğun babasının da eski eş olduğu karine kabul edilmiştir. Karinenin aksini ispat mümkündür.
Kocanın ölüm tehlikesi içinde kaybolması veya kendisinden çok uzun zamandan beri haber alınamaması sebebiyle gaipliğine karar verilmesi halinde, son haber alma tarihinden veya ölüm tehlikesinin gerçekleştiği tarihten itibaren 300 gün içinde doğan çocuğun babası da gaipliğine karar verilen koca sayılmaktadır. Detaylarına aşağıda değinileceği üzere gaipliğine karar verilen koca adına, yasada öngörülen kişilerin babalık karinesinin aksini ispat hakkı bulunmaktadır.
Soybağının Reddi Davası
Baba ile çocuk arasında evlilik içinde doğmayla, babalık karinesine dayalı olarak hukuken kurulmuş bulunan soybağı ilişkisinin ortadan kalkması ancak soybağının reddi ile söz konusu olabilmektedir. Türk Medeni Kanunu 286 vd. hükümleri uyarınca, çocuk ile koca arasında babalık karinesi ile kurulan soybağının kaldırılması için dava açılabilir.
Soybağının reddi davasının başarıya ulaşarak çocuk ile babası arasındaki soybağının ortadan kalkması sonucunda çocuk, baba yönünden soybağı bulunmayan çocuk statüsüne girer. Yargıtay’a göre kişinin genetik-biyolojik kökeni kendisine ait olmayan çocuğu reddetme hakkı en temel haklarından birisidir.
DİKKAT! Çocuk ile erkek arasında tanıma yoluyla kurulan soybağının kaldırlması, soybağının reddi davası ile değil; erkek tarafından açılacak tanımanın iptali davası ile mümkündür.
Soybağının Reddi Davasını Kimler Açabilir?
Türk Medeni Kanunu uayrınca koca, ana veya çocuk soybağının reddi davasını açarak babalık karinesini çürütebilir. Ayrıca soybağının reddi davası açmak için hak düşürücü sürenin geçmesinden önce;
- Kocanın ölmesi,
- Gaipliğine karar verilmesi,
- Sürekli olarak ayırt etme gücünü kaybetmesi hallerinde;
- Baba olduğunu iddia eden kişi,
- Kocanın altsoyu,
- Kocanın anası veya babası,
doğumu ve kocanın ölümünü, sürekli olarak ayırt etme gücünü kaybettiğini veya hakkında gaiplik kararı alındığını öğrenmelerinden başlayarak bir yıl içinde soybağının reddi davasını açabilir.
Ergin olmayan çocuğa atanacak kayyım, atama kararının kendisine tebliğinden başlayarak 1 yıl içinde soybağının reddi davasını açar.
Bu kişilerin açacağı soybağının reddi davasında, kocanın açacağı soybağının reddi davasına ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanır.
Soybağının Reddi Davası Kime Karşı Açılır?
Ana, koca veya çocuk tarafından açılabilecek olan soybağının reddi davası, dava açma hakkına sahip diğer kişilere karşı açılır. Örneğin koca tarafından açılacak soybağının reddi davasında davalı, ana ile çocuk olacaktır. Bu kişiler arasında zorunlu dava arkadaşlığı mevcuttur.
Soybağının Reddi Davasında İspat
Soybağının reddi davasında ispat edilecek hususlar, çocuğun ana rahmine düşme anına göre farklılık arz etmektedir.
a- Evlilik İçinde Ana Rahmine Düşme;
Çocuk evlilik içinde ana rahmine düşmüşse davacı, kocanın baba olmadığını ispat etmek zorundadır. Uygulamada, soybağının reddi davasında çocuk ile baba arasında biyolojik olarak bağ bulunup bulunmadığı, DNA testi ile ortaya çıkmaktadır.
NOT: Evlenmeden başlayarak en az 180 gün geçtikten sonra ve evliliğin sona ermesinden başlayarak en fazla 300 gün içinde doğan çocuk evlilik içinde ana rahmine düşmüş sayılır.
b- Evlenmeden Önce veya Ayrı Yaşama Sırasında Ana Rahmine Düşme;
Çocuk, evlenmeden önce veya ayrı yaşama sırasında ana rahmine düşmüşse, soybağının reddi davasında davacının, çocuğun biyolojik babası olmadığına dair başka bir kanıt getirmesi gerekmez.
DİKKAT! Gebe kalma döneminde kocanın karısı ile cinsel ilişkide bulunduğu konusunda inandırıcı kanıtlar varsa, kocanın babalığına ilişkin karine geçerliliğini korur. Bu durumda davacının kocanın baba olmadığına dair ispat külfeti devam etmektedir.
Soybağının Reddi Davası Hak Düşürücü Süre
Soybağının reddi davasını açmak için Türk Medeni Kanununda her davacı için farklı dava süresi öngörülmüştür.
Erkeğin açacağı soybağının reddi davası, doğumu ve baba olmadığını veya ananın gebe kaldığı sırada başka bir erkek ile cinsel ilişkide bulunduğunu öğrendiği tarihten başlayarak 1 yıl içinde açılmak zorundadır.
Yerleşik Yargıtay uygulamalarında, yargılama dışında elde edilmiş babalık testine özellikle hak düşürücü süre niteliğindeki dava açma süresinin öğrenme tarihinden itibaren başlaması bakımından dikkate alındığı görülmekte, yani öğrenmenin yargılama dışı babalık testi ile gerçekleşmesi anında hak düşürücü sürenin başlayacağı kabul edilmektedir. Buradan hareketle, erkeğin bir çocuğun kendisinden olmadığı yönündeki şüphesi, dava açma süresinin başlangıcı olarak öngörülen “öğrenme” açısından yeterli kabul edilmemektedir.
Ananın açacağı soybağının reddi davası doğumdan; çocuğun açacağı soybağının reddi davası çocuğun ise ergin olduğu tarihten başlayarak en geç 1 yıldır.
DİKKAT! Soybağının reddi davası açmak için 1 yıllık hak düşürücü sürenin geçirilmesi durumunda, gecikme haklı bir sebebe dayanıyorsa, 1 yıllık süre bu sebebin ortadan kalktığı tarihte işlemeye başlar.
Soybağının Reddi Emsal Kararlar
YARGITAY 2. HUKUK DAİRESİ
Esas Numarası: 2023/9253
Karar Numarası: 2024/1016
“…Çocuk tarafından açılan soybağının reddi davası, 4721 sayılı Kanun’un 286 ncı maddesinin ikinci fıkrası gereğince “ana ve kocaya” karşı açılır. 6100 sayılı Kanun’un 59 uncu maddesi gereğince bir hakkın birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi gereken hâllerde, mecburi dava arkadaşlığı vardır. 6100 sayılı Kanun’un 326 ncı maddesi gereğince yargılama giderleri haksız olan taraftan alınır. Soybağına ilişkin davalar kamu düzeninden olup davalıların davayı kabul etmeleri halinde dâhi, Mahkemece re’sen gerekli araştırmalar yapılarak karar verilmesi gerekir. Bu itibarla davanın kabulüne karar verilmesi halinde, davalılar yasal olarak mecburi dava arkadaşı olduklarından yargılama giderlerinden müteselsilen ve müştereken sorumludurlar. Tüm bu açıklamalar dikkate alındığında somut olay değerlendirildiğinde, davalı … tarafından da soybağının reddi davası açılması mümkün olduğu halde davalı …’nin bu davayı açmadığı, iş bu davaya cevap dilekçesi dâhi vermediği anlaşılmaktadır. Mahkemece, davalı …’nin bu davanın açılmasında kusuru bulunmadığı değerlendirmesi yapılarak aleyhine yargılama giderine hükmedilmemişse de, davalıların mecburi dava arkadaşı oldukları ve davanın kabulüne de karar verildiğine göre yargılama gideri ve vekalet ücretinden müteselsilen sorumlu tutulmaları gerektiği gözetilmeksizin yanılgılı değerlendirmelerle yazılı şekilde karar verilmiş olması doğru görülmemiş kararın bozulmasına karar verilmesi gerekmiştir…”
YARGITAY 2. HUKUK DAİRESİ
Esas Numarası: 2022/7181
Karar Numarası: 2023/1156
“…Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile davacı ile davalı anne A… N…’un ortak çocukları olan 1996 doğumlu A… yaklaşık 7 aylık iken kadının evi terk etmesi sureti ile tarafların fiilen ayrı yaşamaya başladıkları, dava konusu çocukların doğum ve nüfusa tescil tarihleri, davacının gayri resmi birlikte yaşadığı B… isimli kadından olan 2005, 2007, 2009, 2015 doğumlu çocukların nüfusa tescil tarihleri, taraflar arasında görülen boşanma dava süreci, dava dilekçesindeki anlatım ve tanık beyanları dikkate alındığında yerel mahkemece davanın hak düşürücü süreden reddine karar verilmesinde usul ve yasaya aykırılık olmadığı, DNA testi sonucu öğrenme ile dava açma süresinin başlayacağına ilişkin ilkelerin somut olay açısından uygulama yeri bulunmadığı gerekçesi ile istinaf başvurusunun esastan reddine karar verilmiştir.
…Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davacı vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
…Davacı vekili, kendi soyundan gelmeyen çocuğun babası tarafından reddedilmesinin anayasal bir hal olduğunu, öğrenmenin DNA testi ile gerçekleşeceğini, nitekim Mahkeme tarafından alınan Adli Tıp Kurumu raporu ile davacının davalılar F. ve İ.’ın babası olmadığının belirlendiğini, davanın kabulü gerektiğini, Bölge Adliye Mahkemesi kararının usul ve kanuna aykırı bulunduğunu ileri sürerek; kararın bozulmasına karar verilmesini talep etmiştir.
…Dava, soybağının reddi istemine ilişkin olup, uyuşmazlık, davanın kabulü koşullarının oluşup oluşmadığı, hak düşürücü süre içinde dava açılıp açılmadığı noktalarında toplanmaktadır.
…Temyiz olunan Bölge Adliye Mahkemesi kararının 6100 sayılı Kanun’un 370 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca ONANMASINA…”
YARGITAY 2. HUKUK DAİRESİ
Esas Numarası: 2024/2993
Karar Numarası: 2024/2934
“…1.İlgililer tarafından açılacak soybağının reddi davasının düzenlendiği 4721 sayılı Kanun’un 291 inci maddesinin birinci fıkrasında dava açma süresinin geçmesinden önce kocanın ölmesi veya gaipliğine karar verilmesi ya da sürekli olarak ayırt etme gücünü kaybetmesi hâllerinde kocanın altsoyu, anası, babası veya baba olduğunu iddia eden kişi, doğumu ve kocanın ölümünü, sürekli olarak ayırt etme gücünü kaybettiğini veya hakkında gaiplik kararı alındığını öğrenmelerinden başlayarak bir yıl içinde soybağının reddi davasını açabilecekleri, son fıkrasında ise kocanın açacağı soybağının reddi davasına ilişkin hükümlerin kıyas yoluyla uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. Bir hükmün kıyas yolu ile uygulanabilmesi için bu konuda açık düzenleme olmaması gerekir. İlgililer tarafından açılacak soybağının reddi davasında ayrıca bir hak düşürücü süre ve başlangıç tarihi öngörülmüş olup, kocanın açacağı soybağının reddi davasına ilişkin hak düşürücü süreye yönelik hükümlerin kıyasen uygulanması mümkün değildir.
2.Yapılan açıklamalar ışığında somut olay incelendiğinde, davacının, kocanın altsoyu sıfatı ile bu davayı, kocanın (yani davacının babası Tekin’in) ölümünü öğrenmesinden başlayarak bir yıl içinde yani en geç 19.08.2013 tarihinde açması gerekirken bir yıllık hak düşürücü süre geçtikten sonra 14.07.2017 tarihinde açmış olduğundan davanın hak düşürücü sürede açılmadığından reddine karar verilmesi gerekir. Kararın açıklanan sebeple bozulmasına karar verilmesi gerekmiştir…”
YARGITAY 2. HUKUK DAİRESİ
Esas Numarası: 2023/7902
Karar Numarası: 2023/5431
“…4721 sayılı Kanun’a göre, çocuk ile anne arasındaki hukuki soybağı doğumla; çocuk ile baba arasındaki hukuki soybağı ise anneyle evlilik, tanıma, babalık davasında verilen hüküm veya evlat edinmeyle kurulmaktadır. Baba ile çocuk arasında evlilik içinde doğmayla, babalık karinesine dayalı olarak hukuken kurulmuş bulunan soybağı ilişkisinin ortadan kalkması ancak soybağının reddi ile söz konusu olabilmektedir. Soybağının reddi davasının başarıya ulaşarak çocuk ile babası arasındaki soybağının ortadan kalkması sonucunda çocuk, baba yönünden soybağı bulunmayan çocuk statüsüne girer. Kişinin genetik-biyolojik kökeni kendisine ait olmayan çocuğu reddetme hakkı en temel haklarından birisidir.
2.Baba ile çocuk arasında soybağı kurulmasının yollarının biri de tanıma olup, tanıma 4721 sayılı Kanun’un 295 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Tanıma; babanın, nüfus memuruna veya mahkemeye yazılı başvurusu ya da resmi senette veya vasiyetnamesinde yapacağı beyanla soybağının kurulmasıdır. Kurulan bu soybağının açılacak iptal davası ile kaldırılması mümkündür. Aynı Kanun’un 297 nci maddesinde tanıyanın iptal davası açma hakkı düzenlenmiştir. İlgili madde ile tanıyanın tanıma beyanındaki irade sakatlıklarına dayanak açacağı iptal davası ile tanımayı geçersiz hale getirmesine olanak tanınmıştır. Tanıyanın; yanılma, aldatma veya korkutma sebebiyle açacağı tanımanın iptali istemli dava anaya ve çocuğa karşı açılmalıdır ve ana ve çocuk arasında zorunlu dava arkadaşlığı bulunmaktadır.
3. Yine diğer davalarda olduğu gibi bu tanımanın iptali davasında da hak düşürücü süre bulunmaktadır. 4721 sayılı Kanun’un 300 üncü maddesinin birinci fıkrasına göre tanıyanın dava hakkı, iptal sebebinin öğrenildiği veya korkunun etkisinin ortadan kalktığı tarihten başlayarak bir yıl ve her halde tanımanın üzerinden beş yıl geçmekle düşer. Aynı maddenin dördüncü fıkrasında ise bu süreler geçtiği halde gecikmeyi haklı kılan sebep varsa, sebebin ortadan kalkmasından başlayarak bir ay içinde dava açılabileceği düzenlenmiştir.
4.Somut uyuşmazlıkta davacı ile davalı …’in gayrıresmi birliktelik yaşadıkları ve soybağı düzenlenen küçüğün de evlilik birliği içinde doğmadığı, davacı tarafından 26.02.2015 tarihli tanıma belgesi ile davacının nüfusuna kaydedildiği anlaşılmaktadır.
5.Yukarıdaki yasal düzenlemeler dikkate alındığında davanın “tanımanın iptali” davası olmasına rağmen yanılgılı değerlendirmelerle soybağının reddi davası olarak nitelendirilmesi ve soybağının reddine ilişkin hükümlerin uygulanması isabetsizdir. O halde Mahkemece yapılacak iş, davanın tanımanın iptali davası olduğu gözetilerek 4721 sayılı Kanun’un 300 üncü maddesinin birinci ve dördüncü fıkraları değerlendirilerek karar vermekten ibarettir. Yazılı şekilde hüküm kurulması hatalı olup kararın bu gerekçeyle bozulması gerekmiştir…”
ESKİŞEHİR AVUKAT CANSU ÖNÇLER UYANIK
